Wat doen het stuwensemble Nederrijn en Lek? De alwetende verteller vertelt over de functie van het stuwensemble. Het stuw-ensemble in de Nederrijn en Lek is een onmisbare schakel in het Nederlandse watersysteem. De 3 stuwcomplexen van het ensemble zorgen voor goed bevaarbare rivieren en voldoende zoetwater in grote delen van ons land. De stuwen en sluizen van Driel, Amerongen en Hagestein zijn gebouwd in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Tussen 2016 en 2020 zijn ze compleet gerenoveerd en gemoderniseerd. Dankzij nieuwe technieken en automatiseringssystemen zijn zij klaar voor de toekomst. Klaar hun belangrijke rol te vervullen voor de scheepvaart en het watermanagement. De sluizen en stuwen zorgen ervoor dat het water van de Nederrijn en Lek zo doorstroomt dat er overal voldoende water staat voor de scheepvaart. Het hoogteverschil, ook wel verval genoemd, laat het water anders te snel wegstromen naar zee. In tijden van hoogwater zorgen ze er juist voor dat het overtollige water snel wordt afgevoerd. Belangrijke onderdelen van de renovatie waren het vervangen van de vizierschuiven en het bouwen van een nieuwe bediencentrale in Amerongen. Van hier uit worden alle drie de stuwcomplexen centraal bediend, met behulp van moderne camera’s en sensoren. Dit gebeurt 24 uur per dag, zeven dagen in de week. Amerongen ligt centraal tussen Driel en Hagestein. De stuw in Driel wordt ook wel de kraan van Nederland genoemd. Deze zorgt voor voldoende water voor de scheepvaart en verdeling van het water over de Nederrijn en IJssel, waardoor genoeg zoetwater het IJsselmeer instroomt. De stuw van Hagestein is een rijksmonument en een icoon in het landschap. Om de oorspronkelijke uitstraling te behouden, is bij de renovatie één originele, gerestaureerde vizierschuif met bouten en moeren teruggeplaatst. De nieuwe schuiven zijn gelast. Kortom, drie stuwcomplexen om trots op te zijn, waarmee Rijkswaterstaat bijdraagt aan een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland. Schipper (Willem-Jan) (Vaart met zijn schip Twee Gebroeders regelmatig door de sluizen en langs de stuwen) Als de Nederrijn en Lek voor iemand bevaarbaar moet zijn, dan is het wel voor mij als schipper. En niet alleen voor mij, er komen veel binnenvaartschepen langs met hun vracht. Zelf ben ik hier regelmatig te vinden voor onderhoud aan de sluizen, kademuren en stuwen. De sluizen worden centraal bediend en daardoor kan ik er 24/7 doorheen. Heel soms, als de stuwen helemaal openstaan om hoog water af te voeren, vaar ik onder de geopende vizierschuiven door. De centrale bediening vanuit Amerongen is goed geregeld. Ruim voordat ik aankom, kijk ik op mijn elektronische kaart en zie ik precies hoeveel schepen door de sluis willen. En ondertussen heb ik via de marifoon contact met de operator in Amerongen. Bij zijn signaal vaar ik de sluis in en leg ik mijn schip vast aan de bolders of de grote haalkommen, die zijn speciaal voor de grotere beroepsvaart. De kleine haalkommen zijn voor de recreatieschepen. Bij een volgend signaal gaat de volgende sluisdeur open en je kan doorvaren, de wijde wereld in. Nou ja, totdat je bij de volgende sluis aankomt (grinnikt). Het is echt een indrukwekkend complex, hoor! Prachtig om te zien en slim bedacht destijds, dat is alweer 60 jaar geleden. Goed dat ze het hebben gerenoveerd. Nu is het allemaal weer spic en span. De ontwikkelingen in de techniek, ja die gaan tenslotte gewoon door. Beheerder stuwcomplexen (Eric) (Loopt over het stuwcomplex en vertelt over de werking van het stuwcomplex en de renovatie die in 2020 klaar was.) Je ziet wel dat we hier bij een bijzonder en belangrijk stuwensemble staan, met prachtige bouwwerken. Samen met mijn collega’s ben ik verantwoordelijk voor het beheer, de inspectie en het onderhoud. Oftewel het functioneren van het hele ensemble. Het is van het allergrootste belang dat onze systemen beschikbaar, betrouwbaar én veilig zijn. De stuwen hebben vizierschuiven, waarvan de constructie doet denken aan het vizier van een middeleeuwse ridderhelm, vandaar de naam. Die vorm zorgt ervoor dat de waterstroom sterk uitwaaiert en de bodem intact blijft en niet uitspoelt. Bij de renovatie, tussen 2016 en 2020, zijn de vizierschuiven in de stuwen vernieuwd. Net als het gehele bediening- en besturingssysteem. Van schuif tot scherm. De vizierschuif is voor de grove regulering van het water en de cilinderschuif in de middenpijler is voor de fijnregulering. Onder de stuw, veertien meter naar beneden, ligt een tunnel waar elektriciteits- en besturingskabels doorheen lopen. De drie complexen worden tegenwoordig vanuit één locatie bestuurd, de bediencentrale in Amerongen. De operators volgen dag en nacht wat er op ieder complex gebeurt, met 24 camera’s en diverse communicatiesystemen voor het contact met de schippers. Een goed samenspel van mens en techniek. Ieder complex heeft een eigen servicegebouw met besturingskasten. Hier is ook een noodstroomvoorziening en volledige bediendesk aanwezig. Deze kan, in geval van storing of onderhoud, gebruikt worden voor lokale bediening. Al met al worden het watermanagement en de scheepvaart nu op de hele Nederrijn en Lek in samenhang geregeld. Met zijn drieën staan ze klaar voor hun belangrijke taak, te zorgen voor voldoende zoetwater voor het IJsselmeer en een vlotte doorvaart voor de scheepvaart. (Schip toetert) Dat is best iets om trots op te zijn. En dat ben ik dus ook!
Stuwensemble Nederrijn en Lek
Het stuwensemble bestaat uit de 3 stuwcomplexen bij Driel, Amerongen en Hagestein. Het zijn onmisbare schakels in het nationale waterbeheer.
Samen zorgen de 3 stuwcomplexen voor een goede bevaarbaarheid van de Nederrijn, Lek en IJssel. De stuw bij Driel - de ‘Kraan van Nederland’ - zorgt via de IJssel, voor voldoende zoetwater voor het IJsselmeer; onze nationale ‘regenton’. Elk stuwcomplex bestaat uit een sluis en een stuw, gelegen op een stuweiland. Daarnaast is een vistrap gemaakt.
In Hagestein zitten waterkrachtcentrales in de stuw en bij Amerongen staat die ernaast.
Wat doet het stuwensemble Nederrijn en Lek?
Een kijkje nemen op het stuwensemble? Dat kan! In de video hieronder krijgt u uitleg over de stuwen en sluizen en hun werking.
Rijnkanalisatie
stuw Hagestein was in 1961 als eerste klaar
Het stuwensemble is gebouwd in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw. Het plan om stuw- en sluiscomplexen te bouwen in de Nederrijn en de Lek – de zogenoemde ‘Rijnkanalisatie’- ontstond in de jaren 30 van de vorige eeuw. Na de bouw van de Afsluitdijk (1932), moest het nieuwe IJsselmeer via de IJssel extra worden gevoed met zoetwater. Begin jaren ‘50 maakte architect Wouter Hamdorff het ontwerp voor de stuwcomplexen. Stuw Hagestein was in 1961 als eerste klaar, Amerongen volgde in 1966 en tot slot Driel in 1970. Het iconische ontwerp met de vizierschuiven is nu, ruim 60 jaar later, nog steeds functioneel.
Stuw Driel is een onmisbare schakel in het nationale waterbeheer
Renovatie stuwensemble Nederrijn en Lek
Het stuwensemble is tussen 2015 en 2020 compleet gerenoveerd en gemoderniseerd. Complex en uitdagend: waar het stuwensemble destijds op het droge is gebouwd, moest het nu worden gerenoveerd in het water. Tijdens de renovatie moesten de vitale functies van de stuwcomplexen in het waterbeheer betrouwbaar blijven functioneren. Bij het vervangen van de 6 vizierschuiven nam een tijdelijk keermiddel daarom telkens de waterkerende functie van de betreffende vizierschuif over.
Ook de sluizen, installaties en andere onderdelen zijn gerenoveerd of vernieuwd. Het stuwensemble bovendien geschikt gemaakt voor centrale bediening: de sluizen en stuwen in Driel, Amerongen en Hagestein worden nu 24/7 bediend vanuit de nieuwe bediencentrale in Amerongen. Tot slot heeft het stuwensemble een schilderbeurt gekregen. Het stuwensemble kan nu weer jarenlang door met zijn belangrijke rol in het water- en scheepvaartmanagement.
Rijksmonument Hagestein
In 2015 heeft stuwcomplex Hagestein de status van een rijksmonument gekregen. Volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is het een mooi voorbeeld van de architectuur uit de 2e fase van de naoorlogse wederopbouwperiode (1959-1965).
Bij de renovatie van het stuwcomplex zijn de originele kenmerken van het rijksmonument zoveel mogelijk bewaard, bijvoorbeeld met de gebruikte materialen en kleuren. Ook is in Hagestein een originele, gerenoveerde vizierschuif uit Amerongen teruggeplaatst: een klassieke schuif met bouten en moeren, waar de andere complexen nieuwe schuiven met gelaste delen hebben gekregen.
Feiten en cijfers
- Jaarlijks varen gemiddeld zo’n 39.000 schepen door de sluizen: 12.000 bij Driel, 17.000 bij Amerongen en 10.000 bij Hagestein.
- De sluis bij Hagestein is 225 m lang, die bij Driel en Amerongen zijn 260 m lang. Ze zijn alle 3 18 m breed.
- Door middel van een tussendeur kunnen de sluizen opgedeeld worden in 2 delen. Zo kunnen we de sluizen snel en efficiënt inzetten.
- De stuwen zijn zo’n 24 m hoog, gemeten vanaf de bovenzijde van de stuwvloer tot aan de bovenzijde van de machinekamer boven in de betonpijler.
- Elke vizierschuif is 9 m hoog en weegt maar liefst 360.000 kg.
- 4 elektromotoren van ieder 3 pk drijven de kabeltrommels aan die een vizierschuif binnen 2 tot 2,5 uur kunnen heffen.
- De stuw bij Driel staat gemiddeld per jaar 75 dagen open bij hoogwater. De stuwen Amerongen en Hagestein 25 keer per jaar. De rest van het jaar zijn ze in functie voor het stuwen van het water.
- De benaming ‘vizierschuif’ verwijst naar de vorm van de constructie, die doet denken aan het vizier van een middeleeuwse ridderhelm. Deze vorm zorgt ervoor dat de waterstroom sterk uitwaaiert en dat hierdoor een minder zware bodembescherming nodig is om erosie van de bodem te voorkomen.